Nikolay Yakovlevich Afanasyev ( ros . Николай Яковлевич Афанасьев ; 12 stycznia 1821 [OS 31 grudnia 1820] - 3 czerwca [OS 22 maja] 1898) był cesarskim rosyjskim wirtuozem skrzypiec i kompozytorem. Jego wspomnienia „Vospominaniya” („Wspomnienia”) ukazały się w 1890 roku i zawierały zapis jego przeżyć jako muzyka podróżującego, jako część panoramy rosyjskiego życia muzycznego połowy XIX wieku. W 1896 roku został członkiem honorowym Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego.